Cá đối Gò Công

Trong điệu hò cấy Gò Công, dân gian vẫn còn lưu truyền câu hò:

“Cá đối nướng chấm mắm gừng

Đâu có ai níu áo mà anh lừng khừng hổng muốn đi”

Món ngon từ biển

Trong số nhiều sản vật ngon, độc đáo của vùng biển Gò Công, có thể kể đến con cá đối. Trước đây, loại cá này có mặt từ chợ quê, đến phố thị, cũng như phổ biến ở tất cả các quán ăn từ bình dân, cho đến nhà hàng sang trọng. Tuy nhiên, những năm gần đây, sản lượng cá đối ngày càng giảm đã làm cho món ăn bình dân và phổ biến ngày nào trở thành món ăn đặc sản.

Giăng lưới bắt cá đối của ngư dân Gò Công

Cá đối dễ ăn và cũng rất dễ chế biến, nên được coi là thực phẩm quan trọng của các bà nội trợ. Thường các loại cá biển có da trơn, riêng cá đối thì lại có vảy nên nhìn hình dáng bên ngoài sẽ thấy chúng giống cá nước ngọt hơn . Cá đối có hình thon dài, lớn thì bằng cổ tay người, nhỏ thì bằng ngón chân cái, thân màu lục xám kết hợp trắng vàng, có cái đuôi chẻ giữa và bộ vây mềm như tơ, từng khiến nhiều người lầm tưởng cá sông.

Cá đối sống tập trung ở vùng nước mặn và nước lợ, to bằng khoảng 2-3 ngón tay, trọng lượng khoảng 200-300 gram/con. Cá đối ưa sống ở vùng nước cạn gần bờ và thức ăn chính là rong dạng tảo và tảo cát mịn, các mảnh vụn của trầm tích đáy. Cá đối tuy nhỏ nhưng thịt cá khá ngon, béo và ngọt, thịt cá mềm vì thế dễ ăn và chế biến được nhiều món.

Từ khoảng tháng 10 năm trước cho tới tháng giêng (âm lịch) năm sau, cá đối xuất hiện từ ven biển, cửa sông hay thậm chí cả ở vùng nước cách biển hàng chục cây số, vẫn xuất hiện cá đối. Có lẽ, đó cũng chính là lý do mà bao năm qua, cá đối đã trở thành thân quen với ngư dân vùng Gò Công. Cứ khi thủy triều đẩy nước từ biển vào sông (ngày 2 lần), từng đàn cá cứ từ biển lại men theo dòng nước đi vào cửa sông.

Đánh bắt cá đối

Người lưới cá đối phải có kinh nghiệm, nhìn vùng nước nào là biết có đàn cá hay không. Như ban đêm, cá đối thường ở vùng nước ven bờ kiếm thức ăn, chỉ cần soi đèn thấy sóng gợn lao xao là chắc chắn có đàn. Ban ngày, cá đối lại hay đi vào vùng nước xiết, nhất là giữa con nước thượng nguồn chảy xuống và con triều ngoài biển đẩy lên. Nếu gặp những con nước ấy, có khi lưới được vài chục ký cá cũng không biết chừng. Tuy nhiên, đó chỉ là những kiểu bắt cá đối thông thường còn với những người đã gắn bó nhiều mùa cá đối, họ còn có thêm nhiều cách đánh bắt loài thủy sản này. Ngoài nghề lưới, nhiều người còn sử dụng ống nhòm, sử dụng chai nhựa để đuổi cá đối. Theo đó, cứ quan sát thấy đàn cá ở xa xa, ngư dân lại thả lưới xuống rồi vòng ghe sau đàn cá trước khi ném chai nhựa lùa đàn cá tới khu vực mặt nước có thả lưới. Cũng như nhiều đàn cá sống trên vùng nước mặt khác, cá đối thường di chuyển rất nhanh cả đàn khi gặp tiếng động. Vì thế, việc cả đàn dính lưới cũng thường xuyên xảy ra. Ngoài lưới, nhiều ngư dân ở Gò Công vẫn câu được cá đối. Đó là thời điểm đêm đổ về rạng sáng, cá đối kéo nhau đi kiếm ăn. Ngư dân chỉ việc rang gạo xay nhuyễn, thả xuống mặt nước ven bờ rồi thả câu. Mỗi người có thể thả khoảng chục chiếc cần câu có lưỡi chùm, gặp đàn cá là giật mạnh lên khỏi mặt nước. Tuy nhiên, đến tầm cuối thu đầu đông thì việc khai thác sẽ giảm lại để cho cá đẻ trứng, cá non sinh trưởng. Nếu lỡ mua được mẻ cá đang trong mùa sinh sản xem như gặp may, vì chế biến kiểu gì cũng ngon đứt sơn hảo hải vị.

Món ngon địa phương

Vốn là thực phẩm quen thuộc trong đời sống nên cá đối có khá nhiều món ngon. Cá đối chiên giòn tan kết hợp với củ cải trắng bào mỏng ngâm giấm chấm nước mắm chua ngọt, ăn với cơm nóng tuy đơn giản mà ngon, thậm chí người ta còn ăn cả phần vây và xương nhỏ. Cá đối kho hay hầm dưa cải mang vị chua thanh của dưa, ngọt bùi của thịt cá làm cho bữa cơm thêm ấm lòng.

Cá đối chế biến được nhiều món ăn dân dã và ngon miệng

Đối với món cá hấp thì cá vừa bắt được mang về bỏ vây, bỏ ruột, đánh sạch vảy để ráo và ướp gia vị cho thấm; thêm bún, nấm, củ hành, tương, ớt, gừng, thịt lợn bằm lên mình cá trước khi đem hấp cách thủy. Hoặc đơn giản thì chỉ cho cá vào nồi hấp với hành lá. Hấp xong, mở nắp nồi, thêm vài cọng ngò, lát ớt. Sau đó, chỉ việc cuốn từng miếng cá đối cồi trắng nõn với xà lách, húng cây, cải bẹ xanh… chấm nước mắm chua cay thì cảm giác ngon tuyệt vô cùng.

Đặc biệt, cá đối còn xuất hiện với món cháo đậm đà ngon không gì bằng trong các bữa ăn đổi vị hay đãi khách thăm nhà. Cá rửa sạch, xẻ bụng, bỏ ruột, nhớ không bỏ cục “cồi” (dạ dày). Nếu cá to có thể cắt thành từng khúc dài. Mang cá ướp cùng vài muỗng nước mắm, một muỗng hạt nêm, một ít tiêu xay, một muỗng ớt bột, vài muỗng nước màu và một muỗng đường trong khoảng 20 phút. Gạo để nấu cháo nên kết hợp cả gạo tẻ và nếp. Trong khi chờ cá thấm gia vị, gạo ngon đem rang cho hơi vàng trước khi đổ nước vào nấu cháo sẽ giúp cháo không quánh đặc. Cá đã thấm gia vị cho vào nồi cháo đang sôi. Năm bảy phút sau tắt bếp. Thịt cá trắng, ngọt, bùi, chấm với nước mắm ớt, ăn hoài không ngán. Hành lá băm nhỏ vừa để trang trí tô cháo vừa giúp ngon miệng hơn, rắc thêm một chút tiêu, ớt bột trước khi ăn để có thêm cảm giác cay nồng.

Có thể nói, cá đối như một món “quà biển” bao đời đã ban tặng cho những ngư dân làm nghề đánh bắt ven bờ ở khu vực Gò Công, để khi ai được thưởng thức món cá đối rồi cũng sẽ cảm thấy “ngây ngất” đến nao lòng, để rồi:

“…Nước mắm ngon dầm con cá đối

Em biểu anh chờ để tối em qua…” (tục ngữ)

 Ths.Lê Hồng Quân