Ngôi đền văn mang số 4

Nhà số 4 phố Lý Nam Đế, Hà Nội có lẽ là ngôi nhà nổi tiếng nhất ở đất Hà Thành bởi… số nhà.

“Số 4 Lý Nam Đế”, hay kiệm lời hơn là “Nhà số 4”; cũng đủ để nói lên rất nhiều về một địa chỉ, một nơi chốn quen thuộc, nổi tiếng, đã trở thành… “thương hiệu” của những nhà văn khoác áo lính. Đó là trụ sở của Tạp chí Văn nghệ Quân đội – một gương mặt báo chí đã có hơn nửa thế kỷ bền bỉ cùng người lính và những người yêu văn chương.

Dấu ấn kiến trúc Đông Dương

“Nhà số 4” là một công trình kiến trúc khá đặc sắc, được xây dựng vào khoảng cuối thập niên 30, đầu thập niên 40 của thế kỷ 20; trong trào lưu kiến trúc Đông Dương đang phát triển mạnh mẽ ở Việt Nam. Kiến trúc Đông Dương là sự kết hợp giữa kiến trúc cổ điển châu Âu và kiến trúc bản địa, khai thác những yếu tố truyền thống và đặc điểm khí hậu địa phương. Tác giả “Nhà số 4” là kiến trúc sư Arthur Kruze – Trường Quốc gia Cao đẳng Mỹ thuật Paris.

“Nhà số 4” được thiết kế như một công thự, với chức năng ban đầu là nơi ở cho các sỹ quan Pháp. Công trình quy mô 2 tầng, có cấu trúc khá đơn giản với hình thức đối xứng sảnh và khối cầu thang nằm giữa như một điểm nhấn, hai bên là các phòng. Mỗi bên của 1 tầng có 4 phòng, tổng cộng có tất cả 16 phòng. Dấu ấn của sự kết hợp Á – Âu, Đông – Tây thể hiện rất rõ trong công năng và hình thức công trình.

“Nhà số 4” nhìn từ trên cao xuống

Ấn tượng nhất là bộ mái dốc lợp ngói ống có hình chữ “Thọ”, với những đầu đao mái vút cong đậm nét Á Đông. Hệ thống mái hiên, mái sảnh tiếp nối như một sự nhấn mạnh tính thống nhất của công trình. Một số chi tiết, cấu tạo khác của kiến trúc truyền thống được khai thác như các công-xon đỡ mái bằng bê tông giả gỗ, hoa văn trang trí hình chữ “Vạn” ở tường khối cầu thang… Bên cạnh đó, yếu tố hiện đại phương Tây cũng rõ nét ở công năng, kết cấu, cấu tạo…, như vật liệu bê tông cốt thép; các phòng ngủ đều có phòng vệ sinh riêng và lò sưởi; hệ thống cửa trong kính ngoài chớp…

Mặc dù có quy mô nhỏ, so với nhiều công trình có chung phong cách ở Hà Nội, nhưng “Nhà số 4” vẫn gây ấn tượng, cuốn hút bởi sự chuẩn mực, tinh tế trong giải pháp kiến trúc; thủ pháp trang trí; hài hoà với cảnh quan, cây xanh. “Nhà số 4” được giới chuyên môn đánh giá là là một đại diện tiêu biểu của phong cách kiến trúc Đông Dương.

Ngôi đền văn chương

Năm 1954, sau khi Thủ đô được giải phóng, “Nhà số 4” trở thành ngôi nhà chung của các văn nghệ sỹ quân đội. “Nhà số 4” là một nét riêng đầy cá tính nhưng lại hoà đồng cùng những cái chung. Bởi nó nằm ngay trên phố Lý Nam Đế, mà xưa nay mọi người vẫn gọi một cách dân dã và trìu mến là “phố nhà binh” – nơi tập trung hầu hết các cơ quan quan trọng của quân đội, cùng rất nhiều các khu gia binh.

Phố Lý Nam Đế nằm dọc theo tường thành phía đông của thành Hà Nội thời nhà Nguyễn; dưới thời Pháp thuộc mang tên một vị tướng Pháp. Năm 1945, trong nhiệm kỳ ngắn ngủi của mình, thị trưởng Hà Nội trong chính phủ Trần Trọng Kim – bác sỹ Trần Văn Lai đã đổi một loạt đường phố mang tên Pháp về tên địa danh xưa và các anh hùng dân tộc Việt Nam. Phố nhà binh Lý Nam Đế nằm trong số đó.

Tháng 1/1957, Tạp chí Văn nghệ Quân đội chính thức ra số đầu tiên và nhà số 4 phố Lý Nam Đế chính thức là trụ sở của Tạp chí Văn nghệ Quân đội, thuộc Tổng cục Chính trị, Quân đội Nhân dân Việt Nam.

Trước sân “Nhà số 4” có hai cây đại cổ thụ

Suốt hơn nửa thế kỷ qua, “Nhà số 4” không chỉ là một trụ sở cơ quan đơn thuần. “Nhà số 4” là một địa chỉ văn chương, không chỉ của riêng những người lính. “Nhà số 4” được coi là “hội quán”, “quán văn”, “điểm hẹn”, là “chốn đi về”, là… “trụ sở thứ hai của Hội Nhà văn Việt Nam”…

Nơi đây đã ghi dấu ấn của biết bao nhà văn, nhà thơ, của những tên tuổi lớn trong nền văn học hiện đại Việt Nam… Nơi đây đã chứng kiến những cuộc chia ly với những nhà văn vào chiến trường, và có nhiều người trong số họ đã vĩnh viễn không trở về. Nơi đây cũng đón bao người lính cầm bút và là bệ phóng đưa họ trở thành nhà văn.

Trước sân “Nhà số 4” có hai cây đại cổ thụ, không biết được trồng tự bao giờ. Người ta nói rằng: Hai cây đại làm thiêng cho “Nhà số 4”, cho “Văn nghệ quân đội”; nói vậy bởi một cái lý: Bản thân kiến trúc “Nhà số 4” có dáng dấp của một ngôi đền, miếu; với vẻ trang nghiêm, thâm trầm mà lại rất đỗi gần gũi.

Người ta cũng nói rằng, bao nhiều linh khí của “Nhà số 4”, bao nhiêu tinh hoa văn chương cũng tụ vào hai cây đại. Hai cây đại thiêng đứng bao năm như hai người lính già gác cổng – một sự liên tưởng và so sánh thú vị. Hình ảnh “Nhà số 4”, kiến trúc “Nhà số 4” gắn liền với hai cây đại. Chuyện kể rằng có những nhà văn phương xa tới Hà Nội, thì phải cố tới “Nhà số 4” để lượm 1 vài bông hoa đại, như là cầu xin một chút lộc, chút thiêng từ “Nhà số 4”.

Và vì thế, “Nhà số 4” không chỉ là một di sản kiến trúc, một địa chỉ văn hoá, mà cũng là một ngôi đền văn chương./.