Tết Nguyên đán và văn hóa ngoại nhập

Tết Nguyên đán với biểu tượng linh vật con Gà đang  rộn ràng khắp ba miền Bắc- Trung- Nam. Những dự định “sắm Tết”, “ăn Tết”, “chơi Tết”… cũng đang là những “cuộc chiến” trong từng người, từng nhà và rộng ra trong cộng đồng xã hội… Sắm gì? Ăn gì? Chơi gì? Truyền thống hay hiện đại? Pha trộn Đông- Tây?

Tết Nguyên Đán như một dịp để ôn lại, vực dậy, bảo tồn, phát huy những di sản văn hóa, phong tục, tập quán, lễ nghi  truyền thống mang tính tinh hoa, bản sắc dân tộc Việt. Nhưng hơn 10 năm nay, song song với nhiều tinh hoa văn hóa truyền thống được phục hồi thì cũng có rất nhiều “văn hóa ngoại nhập” len lỏi vào cái Tết cổ truyền của dân tộc.

Chưa kể những “biến tấu” ngay chính trong phong tục, tập quán truyền thống, tạo cho nó nhiều sắc màu mới, phong phú, đa dạng, hợp với xu hướng “hội nhập”, nhất là với giới trẻ.

Phải chăng cũng đã tới lúc “Ông, Bà” cũng cần hội nhập cùng con cháu, các hậu duệ của mình, để được “thưởng thức” của ngon vật lạ bốn phương và vui lòng con cháu?

Vật phẩm cúng lễ không chỉ là hàng Việt truyền thống

Nhìn những giỏ quà Tết trong các siêu thị, các khu chợ ở nhiều tỉnh thành trong cả nước đang bày bán thấy rõ tỉ lệ hàng Việt và hàng ngoại nhập gần như 50-50. Và cũng như một công thức chung cả ba miền, các giỏ quà này tuyệt nhiên vắng mặt các loại bánh mứt truyền thống thường được bày mâm lễ Tết “Ông, Bà”, mà toàn những loại bánh, mứt, trà, rượu, kẹo… đóng hộp, được sản xuất công nghiệp theo những công nghệ tiên tiến hiện đại.

Lễ vật bày bàn thờ gia tiên ngày Tết, cũng thấy sự có mặt những vật phẩm “ngoại nhập” như rượu, bánh, thậm chí trái cây cũng không “thuần Việt”. Ngay cả khi vào đình, đền, chùa, miếu thì vật phẩm cúng lễ cũng có khá nhiều “vật phẩm lạ” như bánh tây (biscuit, socola…), bia, nước ngọt (cocacola, Pepsi…).

Những món ăn trong mâm cỗ “ba ngày tết” cũng có những biến tấu vui mắt, không chỉ thịt mỡ (nay ít ai còn có món này trong mâm cỗ), dưa hành, các loại giò, chả, măng, miến, gà, cá, bánh chưng, bánh tét… truyền thống, mà trên mâm còn có những món ăn mới mang phong cách ẩm thực “ngoại”, hay sự pha trộn giữa các món cổ truyền với món hiện tại, món “thuần Việt” với món có nguồn gốc Âu Tây…

Con cháu đã thay đổi ít nhiều thói quen khẩu vị (như công thức mặc định) của “Ông, Bà”, để tạo thêm màu sắc phong phú và hương vị bốn phương vào mâm cỗ “ba ngày Tết”, không chỉ là một cách đổi mới, mà còn là một cách “hội nhập” giao hòa văn hóa ẩm thực, để “Ông, Bà” được biết thêm nhiều mỹ vị nhân gian.…

Chắc chắn “Ông, Bà” sẽ thích và hài lòng.

Phong tục Tết cũng nhiều biến tấu

Trước hết là chuyện “Xin chữ, Cho chữ” ngày Tết, một phong tục do nhiều biến thiên chính trị, lịch sử tưởng rằng mai một, thất truyền, thì gần 10 năm nay nó được vực dậy, khởi sắc, và trở thành một trong những hoạt động tâm điểm của các lễ hội truyền thống mùa xuân.

Nhưng “Xin chữ, Cho chữ” dù phảng phất tiếp nối như một di sản phong tục văn hóa xưa, bây giờ đã như một dịch vụ, một loại sản phẩm văn hóa đặc biệt, không phải là là “xin, cho” mà là “mua- bán” chữ, thậm chí còn có cả công nghệ hỗ trợ để có sản phẩm nhiều, hàng loạt, bày chữ  bán như bày hàng.

Người viết chữ, cũng không phải là các nhà nho đạo cao đức trọng, hay các thầy đồ hay chữ, các tú tài văn hay chữ đẹp, mà hiện tại còn có cả những “cô đồ @” tuổi 9x.

Bà đồ cho chữ.

Phong tục đêm giao thừa hái lộc cũng đã được biến tấu một cách văn minh, văn hóa. Như ở TP.HCM nhiều năm nay không còn cảnh đêm giao thừa, cây cối trơ trụi vì bị bẻ, tước, hái, vặt hết các lộc non, cành nhú, mà các chùa chiền, các nơi tổ chức lễ mừng xuân đều bày rất nhiều cành phát tài (thiết mộc lan) để mọi người mang về nhà và tùy hỉ như cách lấy hên, may mắn, tạo thành một phong tục đẹp đầu năm.

Với các bạn trẻ ở TP.HCM, giao thừa Tết Nguyên đán là một dịp để ra phố “lượn”, ngắm, vui chơi, ngay từ 9, 10 giờ tối là ào ra ngoài đường lấy không khí, rồi vào bar, nhà hàng ăn uống, vui chơi đợi giao thừa xem pháo hoa, rồi lại đi chơi cho đến tận sáng sớm mùng 1 mới về nhà. Không cần phải ở nhà tối 30 tụ họp gia đình, hay kiêng cử xông đất sáng mùng 1 Tết.

“Ba ngày Tết” bây giờ không còn đặt nặng chuyện “Tết Cha, Tết Mẹ, Tết Thầy” mà trở thành một dịp nghỉ ngơi, du lịch, du xuân vui vẻ. Tùy theo từng hoàn cảnh, từng gia đình, việc thăm viếng, chúc Tết cũng đã được gia giảm, tùy ý. Ở TP.HCM và một số tỉnh thành lớn phía Nam, do được nghỉ nhiều ngày, Tết Nguyên đán là một dịp nghỉ ngơi, thư giãn, đi du lịch xa.

Ở Hà Nội, nơi mang truyền thống ngàn năm kinh thành, nơi giữ gìn nhiều nhất những phong tục, tập quán, lễ tiết, cách thức Tết Nguyên đán xưa, nhưng mấy năm gần đây, cũng gia giảm khá nhiều những gì không phù hợp với nếp sống văn minh hiện đại, cũng đã có xu hướng đi du lịch xa “ba ngày Tết”, vừa là du xuân xứ người để nâng tầm hiểu biết, vừa như chuyến xuất hành đầu năm phương xa lấy “khước” cho công chuyện làm ăn năm mới vươn xa, mở rộng..

Tết Nguyên đán trở thành “mùa” làm ăn thịnh nhất của các công ty du lịch..

Chắc “Ông, Bà” cũng khó trách cứ gì con cháu không “mặn mà” với mình, vì điều quan trọng nhất “Ông, Bà” muốn là con cháu vui vẻ, hạnh phúc…

Hội nhập cùng con cháu. Tại sao không?

Đã có ý kiến kiến kết hợp Tết dương lịch- Tết âm lịch vào làm một như một số quốc gia châu Á đã thực hiện, Tết âm lịch chỉ như một ngày lễ mang tính di sản truyền thống, vì thời gian nghỉ kéo dài, lãng phí vật chất, thời gian, sức người vào cả tuần Tết, là ngược với xu thế “hội nhập”, “toàn câu hóa”, văn minh thời @…

Ảnh: Thanh Niên.

Nhưng rất nhiều ý kiến cho rằng Tết Nguyên đán không thể bỏ được, đây là một dịp “ôn cố, tri tân”, để sum họp gia đình, tưởng nhớ Tổ tiên, Ông, Bà…, “tổng hợp” các di sản văn hóa truyền thống mang bản sắc dân tộc để không bị lãng quên, bào mòn,  mai một, tàn phai….

Hầu hết người Việt Nam mang dòng máu Hùng Vương cho đến giờ đều muốn Tết Việt tồn tại, trong một phong cách mới, theo những phong tục mới, phù hợp với xu thế văn minh nhân loại của thời đại, nhưng không đánh mất bản sắc riêng dân tộc Việt.

Tết Việt còn là một cách giới thiệu một Việt Nam, đất nước, con người đến bè bạn quốc tế như một cách giao lưu văn hóa, một kiểu đối thoại với các nền văn minh khác trên thế giới.

Không rình rang những “hủ tục” gây lãng phí, không câu nệ những phép tắc vô lý và lạc hậu, không khuyến khích những phong tục mang màu sắc mê tín dị đoan, không cổ vũ cho những kiểu “du xuân” gây hao tốn sức người, sức của và thiếu văn hóa…, để biến “ba ngày Tết” và cả tuần lễ Tết như một khoảng thời gian đẹp của năm mới với những điều thiết thực với bản thân, với cộng đồng, xã hội.

Thiết nghĩ những điều đó là một trong những cách làm cho cuộc sống tốt đẹp hơn, văn minh hơn, mà không làm mất đi những tinh hoa văn hóa truyền thống dân tộc, như thế chỉ làm vui “Ông, Bà”, bởi con cháu ngày càng tiền bộ, “sánh vai với các cường quốc năm châu”, không bị chê là lạc hậu, là thiếu văn minh…

Chắc chắn “Ông, Bà” sẽ vui vẻ đồng ý ăn Tết “hội nhập” cùng các con cháu./.