Thành cổ Sơn Tây – kiến trúc quân sự bậc nhất Việt Nam

Ấn tượng đầu tiên mà du khách dễ dàng cảm nhận ở thành cổ Sơn Tây là hình ảnh những cây cổ thụ hàng trăm năm tuổi tỏa bóng mát quanh năm. Những bộ rễ sần sùi vươn dài ôm trọn lấy những bờ tường rêu phong, những cổng thành đổ nát tạo một nét đẹp cổ kính.

Thành cổ Sơn Tây là tòa nhà quân sự được xây bằng đá o­ng có tổng thể hình vuông mỗi chiều khoảng 400m, cao 5m được xây theo kiểu Vauban (kiểu công trình quân sự lấy theo tên kỹ sư người Pháp Vauban) với tổng thể 16 ha.

Thành có bốn cổng chính: chính Nam gọi là cổng Tiền, chính Bắc là cổng Hậu, hai cổng Tả và Hữu. Hai cổng Tiền và Hậu đều có cầu bắc qua hào nước dẫn vào cổng thành. Cổng Tiền nhìn ra phố Quang Trung, cổng hậu hướng ra phố Lê Lợi thẳng tới bờ sông Hồng. Cổng Tả nhìn ra chợ Nghệ, cổng Hữu hướng ra phố Trần Hưng Đạo.

Mỗi cổng thành có hình tứ giác, có mặt cắt hình thang. Phía trên mỗi cổng đều có lầu canh (vọng lâu) và chỉ có duy nhất một lối ra vào. Phía ngoài có đắp Dương mã thành (mang cá) hình chóp nón chắn phía ngoài của thành. Bề mặt thành có nhiều lỗ phía trên để quân lính nấp từ trong bắn súng ra ngoài.

Trong thành, các công trình được xây dựng theo kiểu đối xứng trên trục trung tâm Nam – Bắc. Chính giữa là Vọng cung nữ là nơi nghỉ của vua mỗi khi đi tuần và là nơi để các quan trong trấn hằng năm tới tế lễ hoặc bái vọng mỗi khi có chiếu chỉ.

Phía Tây là võ miếu, nơi thờ các tướng sĩ đã anh dũng hi sinh khi chiến đấu bảo vệ thành. Ở bốn góc thành xưa kia có bốn giếng nước hình vuông to, xây bậc đá o­ng xuống tận đáy để cung cấp nước cho quân lính sinh hoạt.

Thành cổ Sơn Tây được triều đình xây dựng để quản trị cả một vùng rộng lớn gồm một nửa tỉnh Hà Tây cũ, toàn bộ tỉnh Vĩnh Phúc và gần như toàn bộ tỉnh Phú Thọ. Không những thế thành còn trấn trị toàn vùng Tây Bắc, vùng thượng lưu sông Hồng, vùng lưu vực sông Lô, sông Chảy.

Năm 1994, thành cổ Sơn Tây đã được Bộ Văn hóa công nhận là di tích lịch sử kiến trúc quốc gia.

Trải qua gần 200 năm với không biết bao nhiêu thăng trầm lịch sử, thành cổ Sơn Tây chỉ còn lại những bức tường thành, cửa Tiền, cửa Hậu, hai khẩu súng thần công và một số phế tích như Vọng lâu, điện Kính Thiên, giếng nước…

Năm tháng cứ qua đi nhưng thời gian không làm mất được dấu tích lịch sử. Thành cổ vẫn còn đó dù không còn trọn vẹn nhưng vẫn oai phong, cổ kính, thể hiện uy thế một thời kỳ lịch sử hào hùng của dân tộc.

Hơn thế, đó còn là một di sản văn hóa quý báu để con cháu ngàn đời sau trân quý, gìn giữ.